امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می‏فرماید: «. . . . و جعلها منتها رضاه حاجته من خلقه فاتقوا الله الذی انتم بعینه . . . .» ; (1)

«خداوند سبحان، انجام واجب و ترک حرام را نهایت درجه خشنودی از بنده ‏اش قرار داده است‏» . (ضمیر «ها» در «جعلها» به انجام واجب و ترک حرام برمی‏گردد) .

در این جا، بحث نماز شب و بحث تلاوت قرآن و بحث ذکر و ورد و چله‏ نشینی مطرح نشده است، بلکه بحث انجام واجب و ترک حرام است و خداوند برای آن که بفهماند که

میزان اهمیت انجام واجب و ترک حرام پیش خودش چقدر است، می‏فرماید: نیازی که من به شما بنده ‏ها دارم این است که بتوانید واجبات و محرمات را رعایت کنید که این

بیان، جامع ‏ترین و رساترین تعبیر خدا برای نشان دادن اهمیت انجام واجب و ترک حرام است .

سپس می‏فرماید: «فاتقوا الله الذی انتم بعینه‏»

حالا که شما در محضر من هستید، پس چرا واجبات را انجام نمی‏دهید و محرمات را ترک نمی‏ کنید؟

البته مشکل اساسی ما این است که آشنا به واجبات و محرمات نیستیم و اطلاع کافی نسبت ‏به این دو مقوله نداریم و فکر می‏کنیم که واجبات و محرمات همین است که

در رساله‏ ها آمده است . در حالی که پنجاه و پنج تا از محرمات، گناه کبیره است که در رابطه با آن روایت داریم و کبیره یعنی بی ‏برو برگشت نتیجه انجام آن آتش جهنم

است .

تعبیر دیگر امیرالمؤمنین (علیه ‏السلام) این است که می‏ فرماید: خدای سبحان فرموده است: من یک حق، گردن شما دارم که اگر این حق من را ادا کنید، در ازای آن، حقی

از شما بر گردن من خدا واجب می‏ شود و حق من به گردن شما این است که واجبات و محرمات را خوب بشناسید و به آن‏ها عمل کنید، اگر این کار را بکنید، حق من ادا

شده است . (2)

بعد حضرت دو دستور العمل را ارائه می‏ دهند، برای این که بتوانیم هم در وادی شناخت هم در انجام واجبات و ترک محرمات موفق بشویم، یا به تعبیر دیگر، رمز موفقیت در

انجام واجب و ترک حرام را دو چیز می‏دانند:

1 . «و ان تستعنوا علیها بالله‏» :

در هر زمان و مکانی که فکر می‏ کنید محل استجابت دعاست، به هر زبان، و در هر حال و موقعیتی که احتمال استجابت دعا می‏دهید، دعا کنید که «خدایا! توفیق

شناخت انجام واجب و ترک حرام به من عطاکن و در سایه آن توفیق، توفیق انجام واجب و ترک حرام که نهایت درجه خشنودی تو از من است، به من عنایت

فرما» .

مثلا قبل از اذان صبح روز جمعه، بعد از خطبتین نماز جمعه تا قبل از شروع نماز و غروب روز جمعه این سه وقت، اوقات استجابت دعاست و در روایات داریم که

دعا در اسلام، یک مقوله ‏ای است که وقتی از زبان بنده ‏ای خارج می‏ شود، به هیچ وجه من الوجوه رد نمی‏ شود . اصلا در منطق دین ما، دعا از بنده، در محضر حق تعالی

رد نمی ‏شود . دعا از دو حال خارج نیست:

یا صد در صد مستجاب می‏ شود، یا صد در صد رد می‏شود . اگر رد بشود، در روایات هست که کفاره گناهان حساب می ‏شود .

اگر مستجاب بشود، یا آن خواسته را در دنیا می‏ دهند، یا بعد از مرگ و اگر در دنیا بدهند، یا زود می‏ دهند، یا با تاخیر و آن به خاطر حکمتی است که در روایات بیان شده

است و در روایات داریم که وقتی بعد از مرگ دعا مستجاب شد و تحویل آن شخص داده می‏ شود، شخص مرده از خدا تمنا می‏ کند که ای کاش همه دعاهای من بعد از

مرگ مستجاب می ‏شد، نه در دنیا . چون دعا اگر در دنیا مستجاب بشود، با آفت‏هایی که وجود دارد، از بین می‏ رود، ولی بعد از مرگ دیگر آفت وجود ندارد که از بین برود .

2 . «و تستعینوا بها علی الله‏» :

مساله تمرین است که فرمایش حضرت این است که وقتی ما این رمز موفقیت را به دست آوردیم که در هر جا که محل استجابت دعا بود، دعا کردیم و از خدا خواستیم که

توفیق شناخت و عمل در انجام واجب و ترک حرام را به ما بدهد، بعد در مرحله عمل از کم و آهسته و آهسته، با تمرین و اراده و همت‏باید پیش برویم و راه دیگری نداریم .

چون طبق روایتی که فیض کاشانی در کتابش آورده است، بچه که به دنیا می‏ آید، گریه چهار ماه اول او «اشهد ان لا اله الا الله‏» است و گریه چهار ماه دوم او

«اشهد ان محمد رسول الله‏» است و گریه چهار ماه سوم او برای پدر و مادر است و بچه در ابتدا معصوم است، ولی به تدریج‏ ساختمان وجودش پر از تعلقات

می‏شود و اگر بخواهد این تعلقات را در حد و مرز واجب و حرام الهی به کار برد، نیاز به کار و تمرین دارد و یک شبه راه صد ساله را نمی‏توان پیمود و نباید فکر کنیم که سریع

می‏ شود واجبات و محرمات را شناخت و سریع می‏ شود شروع به انجام واجبات و ترک محرمات نمود . چون عجله، کار شیطان است و عجله انسان را به گناه کبیره مبتلا

می‏کند . پس رمز دوم موفقیت، تمرین است از کم; نه با عجله .

حضرت علی (علیه ‏السلام) در ادامه خطبه 191 می‏ فرمایند: «فما اقل من قبلها و حملها حق حملها» :

چقدر کم هستند اشخاصی که این حد از ایمان را دارا باشند که قلبا بدانند وظیفه‏ شان انجام واجب و ترک حرام است و این را در مرحله عمل به اجرا در

آورند .

چقدر کم هستند کسانی که حق این مساله انجام واجب و ترک حرام را ادا کنند .

سپس می‏فرمایند: «و هم اهل صفة الله سبحانه اذ یقول‏» ; خدای سبحان هم در آیات شریفه از این موضوع پرده برداشته و می‏ فرماید:

«و قلیل من عبادی الشکور» ; در میان بنده ‏های من بسیار کم هستند که اهل شکر باشند .

این آیه شریفه را حضرت در باب انجام واجب و ترک حرام استشهاد آورده ‏اند و منظور از «و قلیل من عبادی الشکور» این نیست که مثلا در میان این عده قلیل شیعه (در

میان کثرت کفار)، چقدر کم عارف داریم و . . . ، بلکه منظور این است که در میان این عده قلیل، بنده ‏هایی که بتوانند واجبات و محرمات را بشناسند و خوب پیاده کنند، چقدر

کم هستند .

لذا «و قلیل من عبادی الشکور» هم انذار است و هم تبشیر; آن هم در حد انجام واجب و ترک حرام . تبشیر است، یعنی این که اگر شما واجبات را انجام دهید و محرمات را

ترک کنید، جزء بنده‏ های قلیل و شکور می شوید . و انذار است، چون ما جزء آن عده قلیل نیستیم . لذا حضرت آنها را تشویق می‏ کند و می‏ فرماید: «فاهطعوا باسماعکم

الیها»

با گوش هایتان بشتابید به سوی شنیدن واجبات و ترک محرمات . «و ایظوا بجدکم علیها» ; با جد و کوشش و تلاش به انجام واجب و ترک حرام روی آورید . و «ایقظوا بها

نومکم‏» ; از خواب غفلت‏ بیدار شوید (خواب به معنای غفلت از واجب و انجام حرام است و بیداری شما از این خواب، به معنای شناخت و انجام واجبات و محرمات است) .

«. . . و اشعروها قلوبکم‏» ; . . . اگر بخواهید قلوبتان شعور پیدا کند، راه آن انجام واجب و ترک حرام است . «و ارحضوا بها ذنوبکم‏» ; بهترین راه کفاره گناهان انجام واجب و

ترک حرام، «و داووا بها الاسقام‏» و بهترین راه مداوای بیماری‏ ها، انجام واجب و ترک حرام است .

به عنوان مثال، خیلی از ناراحتی‏ هایی که خانم ‏ها دارند، مرض ضعف اعصاب است که باعث‏ سردرد، درد گرفتن طرف چپ بدن، گردن درد، لرزش جسمانی و . . . می‏ شود

و ریشه ‏اش این جا است که مثلا غیبتی شده و آن غیبت‏ به گوش آن شخص رسیده و باعث نا آرامی روح شده است . لذا حضرت می ‏فرمایند: بهترین داروی درد این

است که جلوی زبان گرفته شود .